Straż Miejska Miasta Krakowa jest jednostką samorządową, umundurowaną, utworzoną w celu wykonywania zadań w zakresie ochrony spokoju i porządku publicznego na terenie Gminy Miejskiej Kraków. Została powołana na podstawie Zarządzenia Prezydenta Miasta Krakowa z dnia 25 marca 1991 r. o utworzeniu Straży Miejskiej w Krakowie oraz powszechnie obowiązujących przepisów prawa.
Nadzór nad działalnością Straży sprawuje Prezydent Miasta Krakowa. Nadzór nad działalnością Straży w zakresie: wykonywania uprawnień, o których mowa w art. 12 ustawy o strażach gminnych; użycia broni palnej oraz środków przymusu bezpośredniego; ewidencji, o której mowa w art. 9a ust. 1 ustawy o strażach gminnych - sprawuje Wojewoda Małopolski przy pomocy Komendanta Wojewódzkiego Policji w Krakowie. Siedzibą i obszarem jej działania jest Miasto Kraków.
Zgodnie ze statutem Straży Miejskiej Miasta Krakowa jest ona miejską jednostką budżetową w rozumieniu przepisów ustawy o finansach publicznych. Jako jednostka budżetowa Straż Miejska w oparciu o plan finansowy realizuje zadania ze środków finansowych zatwierdzonych uchwałą budżetową i przekazywanych z budżetu gminy.
Przedmiotem podstawowej działalności Straży Miejskiej jest ochrona porządku publicznego wynikającego z ustaw i aktów prawa miejscowego.
Zadania Straży Miejskiej Miasta Krakowa:
Szczegółowy zakres działania Straży Miejskiej, w tym strukturę organizacyjną określa wydany na podstawie art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o strażach gminnych regulamin Straży Miejskiej Miasta Krakowa.
Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych strażą kieruje komendant, zatrudniany na podstawie umowy o pracę przez wójta, burmistrza (prezydenta miasta), po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji. Przełożonym Komendanta jest wójt, burmistrz (prezydent miasta).
Komendant
Kieruje jednostką jednoosobowo i ponosi odpowiedzialność za całokształt jej pracy oraz osiągnięte przez tę jednostkę wyniki. Do zadań Komendanta należy planowanie zadań Straży, kierowanie pracą jednostki – zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz kontrolowanie i nadzorowanie realizacji zadań.
Komendant, w trybie określonym przez Prezydenta, składa sprawozdanie z realizacji zadań wykonywanych przez Straż oraz przekazuje Prezydentowi informacje o stanie porządku publicznego na terenie Miasta Krakowa. Ponosi odpowiedzialność za przestrzeganie postanowień Regulaminu Straży Miejskiej.
Komendant Straży jest upoważniony do reprezentowania Straży przed sądami powszechnymi, administracyjnymi, jak również innymi organami orzekającymi w sprawach objętych zakresem działania Straży oraz udzielania dalszych pełnomocnictw zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa. Wykonuje również wszelkie czynności z zakresu prawa pracy wobec pracowników podległej mu jednostki. Jest przełożonym wszystkich strażników i pracowników Straży Miejskiej Miasta Krakowa.
Dla właściwego funkcjonowania Straży Komendant opracowuje i wprowadza do użytku regulaminy wewnętrzne i instrukcje. Decyzje wewnętrzne Komendant podejmuje w szczególności w formie zarządzeń, poleceń i pism okólnych.
Komendant określa szczegółową strukturę wewnętrzną Oddziałów, Wydziałów i Referatów oraz wykaz, liczbę i rodzaj występujących w Straży stanowisk (w tym także stanowisk samodzielnych). Może on w drodze zarządzenia może tworzyć/likwidować komórki organizacyjne, a po uprzednim uzyskaniu zgody Prezydenta tworzyć oraz likwidować Oddziały Straży stosownie do przyjętych długookresowych planów działania. Dla realizacji określonych zadań Komendant może tworzyć poza ustaloną strukturą doraźne zespoły złożone ze strażników, pracowników administracyjnych, pracowników zatrudnionych na stanowiskach pomocniczych i obsługi.
Komendantowi podlegają bezpośrednio:
1. Zastępcy Komendanta,
2. Główny Księgowy,
3. Wydział Prawny i Kontroli Wewnętrznej,
4. Referat Kadr,
5. Osoby zatrudnione na samodzielnych stanowiskach w tym w szczególności: Inspektor ds. BHP i Ochrony Przeciwpożarowej, Inspektor Ochrony Danych.
Podczas nieobecności Komendanta jego zadania i kompetencje realizuje upoważniony Zastępca Komendanta.
Zastępcy Komendanta organizują i nadzorują pracę podległych im komórek organizacyjnych w sposób zapewniający optymalną realizację zadań oraz współdziałają ze sobą w sprawach, które wymagają uzgodnień między nimi.