O zaliczkę alimentacyjną może ubiegać się osoba uprawniona do świadczenia alimentacyjnego na podstawie tytułu wykonawczego którego egzekucja jest bezskuteczna ( egzekucja, w wyniku której nie wyegzekwowano należności z tytułu świadczeń alimentacyjnych za okres trzech ostatnich miesięcy), jeżeli :
a) osoba uprawniona jest wychowywana przez osobę samotnie wychowującą dziecko (oznacza to pannę, kawalera, wdowę, wdowca, osobę pozostającą w separacji orzeczonej prawomocnym wyrokiem sądu, osobę rozwiedzioną, chyba że wychowuje wspólnie conajmniej jedno dziecko z jego rodzicem),
b) osoba uprawniona jest wychowywana przez osobę pozostającą w związku małżeńskim z osobą, która przebywa w zakładzie karnym powyżej 3 miesięcy albo jest całkowicie ubezwłasnowolniona
c) jest osobą uczącą się - oznacza to osobę pełnoletnią uczącą się, nie pozostającą na utrzymaniu rodziców, w związku z ich śmiercią lub w związku z ustaleniem wyrokiem sądowym lub ugodą sądową prawa do alimentów z ich strony.
Dziecko uprawnione do świadczenia alimentacyjnego na podstawie tytułu wykonawczego, którego egzekucja jest bezskuteczna, wychowywane przez osobę pozostającą w związku małżeńskim, nabywa prawo do zaliczki, przez okres jednego roku, jeżeli osoba pozostająca w związku małżeńskim złożyła do sądu pozew o separację albo rozwód i spełnione są pozostałe warunki określone w ustawie.
Zaliczka będzie przysługiwać:
1) do ukończenia 18 roku życia albo,
2) do ukończenia 24 roku życia w przypadku, gdy dziecko uczy się w szkole lub szkole wyższej (bez względu na tryb nauki).
Zaliczka przysługuje, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty 583,00 zł netto miesięcznie.
Osobą uprawnioną do zaliczki jest dziecko, na które są zasądzone alimenty. Wniosek o zaliczkę składa:
1) pełnoletnia osoba uprawniona do zaliczki lub
2) przedstawiciel ustawowy osoby uprawnionej lub
3) opiekun prawny osoby uprawnionej
u komornika sądowego prowadzącego postępowanie egzekucyjne na rzecz osoby uprawnionej (patrz: ogólnopolska baza kancelarii komorniczych). Może to być komornik sądu właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika, jak i wierzyciela.
Komornik przekazuje wniosek wraz z zaświadczeniem o bezskuteczności prowadzonego postępowania egzekucyjnego oraz informacją o wysokości wyegzekwowanych alimentów do Urzędu Miasta Krakowa, który jest właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej.
W przypadku gdy świadczenia alimentacyjne dochodzone są od dłużnika alimentacyjnego zamieszkałego za granicą Rzeczypospolitej Polskiej, osoba mająca prawo do świadczeń alimentacyjnych składa do Urzędu Miasta Krakowa wniosek o ustalenie prawa do zaliczki alimentacyjnej łącznie z informacją sądu okręgowego o stanie egzekucji lub zaświadczeniem zagranicznej instytucji egzekucyjnej o stanie egzekucji świadczeń alimentacyjnych za okres trzech ostatnich miesięcy oraz wymaganą dokumentacją.
Prezydent Miasta Krakowa, który jest organem właściwym ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej wydaje decyzję administracyjną o przyznaniu zaliczki na podstawie:
a) wniosku o przyznanie zaliczki;
b) zaświadczenia komornika sądowego o bezskuteczności egzekucji świadczeń alimentacyjnych i wysokości wyegzekwowanych świadczeń alimentacyjnych;
c) oświadczenia wnioskodawcy o spełnianiu warunków określonych w ustawie, w tym o:
- nie przebywaniu w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie albo w rodzinie zastępczej,
- nie pozostawaniu w związku małżeńskim,
- braku uprawnienia do zasiłku rodzinnego na własne dziecko.
- przekazaniu komornikowi sądowemu wszystkich znanych mu istotnych informacji niezbędnych do prowadzenia postępowania egzekucyjnego wobec dłużnika alimentacyjnego;
d) informacji o miejscu zamieszkania, wieku, zatrudnieniu i sytuacji ekonomicznej osób zobowiązanych do alimentacji względem osoby uprawnionej;
e) innych niezbędnych dokumentów określonych w przepisach o świadczeniach rodzinnych.
Uwaga: we wszystkich sprawach nieuregulowanych w ustawie o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej, a także aktach wykonawczych do tej ustawy, mają zastosowanie przepisy dotyczące świadczeń rodzinnych, również te zawarte w aktach wykonawczych do ustawy o świadczeniach rodzinnych.
Zaliczka nie przysługuje, jeśli osoba uprawniona:
1) przebywa w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie (tj. domu pomocy społecznej, placówce opiekuńczo – wychowawczej, młodzieżowym ośrodku wychowawczym, schronisku dla nieletnich, zakładzie poprawczym, areszcie śledczym, zakładzie karnym, zakładzie opiekuńczo – leczniczym, zakładzie pielęgnacyjno – opiekuńczym, a także szkole wojskowej lub innej szkole) jeżeli instytucje te zapewniają nieodpłatnie pełne utrzymanie;
albo
2) przebywa w rodzinie zastępczej;
3) zawarła związek małżeński;
4) jest uprawniona do zasiłku rodzinnego na własne dziecko.
Wstrzymuje się wypłatę zaliczki:
1) w przypadku odmowy udzielenia organowi właściwemu wierzyciela informacji mających wpływ na wypłatę zaliczki lub podania informacji nieprawdziwych;
2) w przypadku odmowy udzielenia komornikowi sądowemu przez osobę uprawnioną do zaliczki lub jej przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prawnego informacji mających wpływ na skuteczność egzekucji lub podania informacji nieprawdziwych.
W przypadku udzielenia powyższych informacji wypłata zaliczki zostanie wznowiona od miesiąca, w którym one wpłynęły, do końca okresu zasiłkowego.
W stosunku do osoby ubiegającej się lub pobierającej zaliczkę alimentacyjną, co do której wystąpią wątpliwości dotyczące okoliczności samotnego wychowywania dziecka w rozumieniu przepisów o świadczeniach rodzinnych, Wydział Świadczeń Socjalnych UMK we współpracy z Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Krakowie podejmuje działania zmierzające do ustalenia faktycznej sytuacji świadczeniobiorcy.
Środki na wypłatę zaliczki alimentacyjnej pochodzą w całości z budżetu państwa. Jednakże, zaliczka alimentacyjna jest świadczeniem zwrotnym. Oznacza to, że dłużnik alimentacyjny będzie zobowiązany do zwrotu gminie równowartości należności wypłaconych zaliczek, powiększonej o 5 % (koszty egzekucji alimentów).
Ustawa wzmocniła uprawnienia komorników, w tym możliwość egzekucji alimentów z konta bankowego. W przypadku gdy dłużnik alimentacyjny nie może wywiązać się ze swych zobowiązań z powodu braku zatrudnienia, organ właściwy dłużnika:
1) zwraca się do właściwego urzędu pracy o przedstawienie informacji o możliwościach aktywizacji zawodowej dłużnika alimentacyjnego;
2) występuje, w razie braku możliwości aktywizacji zawodowej, z wnioskiem do starosty o skierowanie dłużnika do prac organizowanych na zasadach robót publicznych, określonych w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Organ właściwy dłużnika może skierować do starosty wniosek o zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego.
Zaliczka alimentacyjna zwolniona jest z podatku dochodowego od osób fizycznych, natomiast ubiegając się o świadczenia rodzinne w oświadczeniu członka rodziny o wysokości dochodu niepodlegającego opodatkowaniu, który został uzyskany w roku kalendrzowym poprzedzającym okres zasiłkowy, należy wykazać dochód z tego źródła.
Szczegółowy wykaz dokumentów, które należy dołączyć do wniosku o ustalenie prawa do zaliczki alimentacyjnej, a także tryb załatwiania sprawy znajduje się w procedurze SO-14